رویکرد طنزگونه شعر درعصر فاطمیان وایوبیان مصر(از 500 تا684ه ق)

چکیده: طنز و فکاهه به جهت زبان خاص، توان اثرگذاری در اصلاح فردی و اجتماعی و نیز مواجهه سیاسی یکی از عرصههای توجه تحلیلگران شاخه های مختلف علوم انسانی از جمله؛ ناقدان ادبی، روانشناسان و فلاسفه است. این سبک ادبی کارآمد پژوهشگریز، در همه بخشهای خود از جمله در نحوه موضع گیریها، اندیشهها، شگردهای تأثیر بر مخاطب، ارزشهای لفظی، بلاغی، اسلوبی، زیبایی شناختی و حتی روانشناختی ارزش بسیاری دارد و از این رو شناخت سازوکارهای آفرینش و ظرافتهای و البته ادبی و فکری آن، اهمیت فزایندهای دارد. ادبیات فکاهی که نوعی تاریخنگاری وارونه نیز هست و حقایق را به زبان ویژه ای فاش میگوید و بیانگر موضعگیری های ادیبانِ انتقادپیشه در برابر اوضاع اجتماعی و حالات مردمان می باشد؛ در دو گرایش اصلی نرم یا دوستانه و انتقادی یا ستیزه جو، هم زهر است و پادزهر و می تواند همچون شمشیری دو لبه به نفع یا علیه هر عقیده راستین یا دروغین، بکار گرفته شود. در ادبیات فکاهی به نوع خاصی از آثار منظوم و منثورادبی گفته می شود که اشتباهات، جنبه های نامطلوب رفتار بشری، فساد ها اجتماعی و سیاسی یا حتی تفکرات فلسفی را به شیوه خنده داری به چالش می کشد. فکاهه تفکر بر انگیز و خنده تنها وسیله ای برای دستیابی به هدف برتر است و آگاه کردن مردم به عمق رذالت ها. گاهی کسانی که قصد اصلاح و تهذیب اخلاقی انسانی را دارند به شیوه فکاهه و طنز روی می آورند. فکاهه، رایج ترین شاخه شوخ طبعی و یکی از فروع ادبیات انتقادی و اجتماعی و در حقیقت اعتراض است بر مشکلات و نابسامانی ها و بی عدالتی ها که در یک جامعه وجود دارد. اگر دوره های تاریخی مصر مورد مطالعه قرارگیرد، مشخص می شود که دوره فاطمیان زمان گسترده ظهور شعر فکاهی و طنز است. با نگاهی به این دوره می توان گفت که این گونه ی ادبی رشد و نمو یافته و اوج گرفته؛ چرا که دوره فاطمیان و ایوبیان به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه، شاعران توجه ویژه ای به طنز داشتند. بنابر این در این پژوهش برآنیم تا به بررسی علل پیدایش و شکوفایی طنز را در این دوره ابعاد مختلف این گونه شعر از قبیل؛ اجتماعی، سیاسی، اخلاقی، شخصی و... بپردازیم. واژگان کلیدی: ادبیات فکاهی، طنز، شعر، ایوبیان، فاطمیان